مبانی فقهی نظارت شهروندان بر حاکمان (با تاکید بر نظر امام خمینی)

اعمال نظارت مردمی بر کار حاکمان و دست‌اندرکاران امور به دو روش قابل اجراست؛ نخست اعمال نظارت مردمی بر کار حاکمان با واسطه (نمایندة مردم نظارت می‌کند) و دیگری نظارت مستقیم یا بی‌واسطه. اما این که آیا مردم حق مسئولیت نظارت بر حاکمان را دارند به این برمی‌گردد که مردم یک جامعه در چه حدی از آگاهی و رشد فرهنگی جامعه‌ باشند؛ اگر دچار ضعف فرهنگی باشند دیگر مجالی برای اندیشه درکار حاکمان به آنان دست نمی‌دهد. ولی جامعه‌ای که از دانشمندان آگاه و مسئولیت‌پذیر بهره‌مند است، به طور قطع بر مسئلة حکومت و نظارت بر آن به طور تشکلی و گروهی اهتمام می‌ورزد. امام خمینی (ره) نیز که ارائه‌دهندة عملی الگوی حکومت اسلامی در عصر حاضر است، بر مسئلة نظارت مردم بر حاکمان به شدت تاکید می‌کند. اعمال نظارت مردمی بر حاکمان و انتقاد و اعتراض به آنان در شریعت اسلام در قالب مفاهیم و اصطلاحاتی چون امر به معروف و نهی از منکر، نصیحت ائمة معصومین (ع) و ارشاد جاهل صورت می‌پذیرد که در این اثر ضمن طرح مباحثی همچون نظریه‌های مبتنی بر مشروعیت الهی و مشروعیت مردمی، انواع نظارت، ادلة عدم کفایت نظارت درونی و… به توضیح هریک از آنها پرداخته شده است.